YEME BOZUKLUKLARI

    Herkesin yemek ile ayrı bir ilişkisi vardır.  Kimi insan sadece acıktığında yer ; kiminin aklına yemek yemek gelmez;  kimi tok olsa da yer veya doyduğunu anlayamaz, kimi duygu durumuna bağlı olarak yeme atakları geçirir, kimi özel tatlar yakalamak için pek çok yer gezer, kimi oturarak yemek yeme yerine hep atıştırır….. Bunun gibi pek çok yemek yeme davranışı bulunmaktadır. Yemek yemenin amacı esasen hayatı sürdürmek ve sağlıklı olmak iken bazı kişiler için yemek yemek ya da yememek tek amaç haline gelmiştir. Bu kişiler yeme bozukluğu geliştirebilir.

    Yeme bozuklukları herhangi fizyolojik bir neden olmaksızın bireylerin yemek yeme davranışında görülen ; sağlığı tehdit eden ve kişinin sosyal işlevselliğini olumsuz yönde etkileyen bozukluklardır. Son yıllarda görülme sıklığı giderek artan bu bozuklukların Anoreksiye Nervoza,  Bulimia Nervoza , Tıkınırcasına Yeme bozukluğu (Başka Türlü Adlandırılamayan Bozukluklar) olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır.

Anoreksiya Nervoza ( AN)

Anoreksiya Nervoza bozukluğunda kişiler,  kilo almaktan aşırı bir şekilde korkarlar ve bu yüzden yedikleri yiyecekleri kısıtlarlar. Bunu sonucunda olması gereken vücut ağırlıklarının oldukça altındadırlar ; fakat kendi vücut biçimlerini algılamaları genellikle bozulduğu için yine de kendilerini yeterince zayıf görmezler. Yemek bulunan ortamlarda ve aktivitelerde çok kaygılanırlar  ve yememeye çalışırlar. Sürekli tartılırlar ve kilolarının kendi kontrolünde olduklarından emin olmaya çalışırlar. Yiyeceklerini kısıtlasalar da sürekli yiyecekler ile ilgili düşünürler, ne yiyecekleri ile ilgili plan yaparlar veya başkalarını için yemekler pişirip kendileri yemezler.  Yediklerinde ise kendilerini  çoğunlukla suçlu hissederler. Anoreksiya Nervoza tanısı için DSM ( Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) kritleri şunlardır:

1. Yaş ve boy uzunluğu için olağan sayılan en az kiloda ya da bunun üzerinde bir vücut ağırlığına sahip olmayı kabul etmeme (örneğin beklenenin %85 ‘inin altında bir vücut ağırlığına sahip olmaya yol açan bir kilo kaybı ya da büyüme dönemi sırasında, beklenenin %85’inin altında bir vücut ağırlığına sahip olmaya yol açacak bir biçimde beklenen kilo alımını gerçekleştirememe).
2. Beklenenin altında bir vücut ağırlığına sahip olmasına karşın kilo almaktan ya da şişman biri olmaktan aşırı korkma.
3. Kişinin vücut ağırlığı veya biçimini algılamada bozukluk olması, kendini değerlendirmede vücut ağırlığı ya da biçiminin anlamsız bir etkisinin olması ya da o sırada vücut ağırlığının düşük olmasının önemini inkar etme.
4. Kadınlarda menarş sonrası amenore, yani en az üç ardışık menstruel siklusun olmaması.  (Sadece hormon verilmesi sonrası menstruasyon dönemleri oluyorsa o kadının amenoresi olduğu düşünülür, örneğin östrojen uygulanması).

Tipini Belirtiniz :

Kısıtlı tip:  Anoreksiya nervozanın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak tıkanırcasına yeme ya da çıkarma (yani kendisinin yol açtığı kusma ya da laksatiflerin diüretiklerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımı) davranışı göstermemiştir.

Tıkanırcasına yeme çıkarma tipi: Anoreksiya nervozanın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak tıkanırcasına yeme ya da çıkarma (yani kendisinin yol açtığı kusma ya da laksatiflerin diüretiklerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımı) davranışı göstermiştir.

Bulimia Nervoza (BN)

Bulimia Nervozada , birey tekrarlayıcı şekilde aşırı yeme atakları ve ardından suçluluk duyup kusma, diüretik , laksatif v.b. ilaçlar kullanma, aşırı egzersiz yapma ve hiç yemek yememe gibi dengeleyici davranışlarda bulunur.  Aşırı yeme atakları sırasında birey kısa bir süre içinde binlerce kalorilik besin tüketirler. Bu besinler genelde şekerli ,  yüksek seviyede karbonhidrat içeren gıdalardır. Bu esnada kişi kontrolünün yitirmiş gibi bilinçsizce yemek yerer ve çoğu zaman sonunda aşırı rahatsız olunca bitirirler. Bunun hemen ardından suçluluk duyarlar ve kilo alma korkusuyla bu kalorilerden kurtulmak için kusarlar. Zamanla kusma eylemi kişi için  ayrı bir haz kaynağı haline gelebilir. Bazı kişiler ise bağırsak çalıştırıcı bir takım ilaçlar kullanarak veya aşırı egzersiz yaparak ,  katı diyetler uygulayarak bu atakları dengelemeye çalışırlar.  Çoğunlukla gizli ve yalnız yerler, toplum içerisinde yemekten kaçınırlar ve ilerleyen zamanlarda yaşamları sadece yemek ve kusma arasında gider.  AN’deki gibi bulundukları kilodan memnun değillerdir ve bedenlerini olumsuz bir şekilde algılamaktadırlar.

Bulimia Nervoza için tanı kriteleri aşağıdaki gibidir:

1. Yineleyen tıkanırcasına yeme epizodlarının olması.  Bir tıkanırcasına yeme epizodu aşağıdakilerden her ikisi ile de belirlenir.

(1)   Aynı zaman diliminde ve benzer koşullarda çoğu insanın yiyebileceğinden hiç tartışmasız çok defa daha fazla miktarda olan yiyeceği belirli bir zaman diliminde (örneğin herhangi bir 2 saatlik süre içinde) yeme.

(2)   Bu epizod sırasında yeme kontrolünün kalktığı duyumunun olması (örneğin yemeyi durduramayacağı ya da ne yediğini ya da ne kadar yediğini kontrol edememe duygusu).

B    Kilo almaktan sakınmak için kendisinin yol açtığı kusma, laksatiflerin, diüretiklerin lavmanların ya da diğer ilaçların yanlış yere kullanımı, hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi uygunsuz dengeleyici davranışlarda tekrar tekrar bulunma.

C    Tıkanırcasına yeme ve uygunsuz dengeleyici davranışların her ikisi de 3 ay süreyle ortalama olarak en az haftada iki kez ortaya çıkmaktadır.

D    Kendini değerlendirirken anlamsız bir biçimde vücudun biçimi ve ağırlığından etkilenir.

1. Bu bozukluk sadece anoreksiya nervoza epizodları sırasında ortaya çıkmamaktadır.

Tipini Belirtiniz:

Çıkartma olan Tip:  Bulimiya nervozanın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak kendi kendine kusmuş ya da laksatifler, diüretikler ya da lavmanları yanlış yere kullanmıştır.

Çıkartma olmayan Tip:  Bulimiya nervozanın o sıradaki epizodu sırasında kişi, hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi diğer uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunmuş ancak kendi kendine kusmamış ya da laksatifler, diüretikler ya da lavmanları yanlış yere kullanmamıştır.

Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu

Bu bozuklukta  bireyler tıpkı BN de olduğu gibi aşırı yeme atakları geçirirler. Bu ataklar sırasında kontrollerini yitirmiş gibidirler. Çoğunlukla aç olmamalarına rağmen rahatsızlık hissedene kadar yemeye devam ederler. Ardından suçluluk hissederler; fakat kusma, laksatif kullanımı gibi telafi edici davranışlarda bulunmazlar.  Her insan hayatında bir dönem böyle ataklar yaşamış olabilir; fakat tıkanırcasına yeme bozukluğunda  bu ataklar tekrarlayıcı bir şekilde devam eder. Çoğu zaman duygusal sorunları ile başetmek için yemeğe sarılırlar. Kiloları normalin üzerindedir.  Bedenlerinden hoşnut değillerdir ve özgüven eksikliği yaşarlar. Çevrelerinden olumsuz tepki gelmesin diye gizli gizli yemek yerler ve çoğunlukla doyduklarının farkına varamazlar.

Son yıllarda giderek artan ve hem psikolojik hem fiziksel sağlık üzerinde ciddi sonuçları olan, ölüm ile sonuçlanabilen yeme bozukluklarını tanımak ve belirtilerinin farkında olmak büyük önem taşımaktadır. 

UZMAN KLİNİK PSİKOLOG BÜŞRA GÜNEŞ 
Tel:0505 767 58 85